Cuốn sách này tập hợp một số bài viết của tôi trên các báo chí từ năm 2000-2007. Đó là quãng thời gian tôi từ bỏ công việc chính là dạy học và sống ở nông thôn. Ở đây tôi nghiền ngẫm những gì đã và đang có trong văn hóa nghệ thuật hiện tại, trong đời sống kinh tế thị trường. Những đặc thù văn hóa dân tộc đang thu hẹp thay thế bằng một thứ văn hóa toàn cầu, nông thôn cổ bị phá vỡ thay thế bằng những đô thị mới, và khoảng cách giàu nghèo ngày một tăng lên. Làng quê cho tôi nhìn rõ hơn những chuyện đó và cả những triển lãm sắp đặt trình diễn mới mẻ, chưa thể quen thuộc với người Việt Nam cũng chứa đựng những lo âu về một thế giới phẳng và vị thế thụ động của mỗi con người. Tôi nhìn thấy những dòng sống đang cạn dần và chết, những cánh đồng chen lẫn nhà máy đổ nước thải tự do, những bãi bồi đầu lò gạch và những người nông dân bất đắc dĩ trở thành thị dân, cũng như những nghệ sỹ trẻ ngơ ngác muốn nhanh chóng có vị thế trong cái kim tự tháp nghệ thuật già cỗi.

Biết gì viết nấy là cách thành thật của người viết báo. Những nhận định có thể chưa nêu được bản chất sự việc, nhưng sau đó có thể đúc thành các khảo cứu chuyên sâu. Tôi cảm thấy, chỉ viết về mỹ thuật hay nghệ thuật thôi không đủ, cần phải mở rộng ra và đặt nó trong các tương quan xã hội. Vai trò người nghệ sỹ hôm nay cũng khác, họ chuyên môn hơn, chuyên nghiệp hơn, nhưng xã hội hóa cũng mạnh hơn. Người nghệ sỹ có thể làm bất cứ bộ môn nghệ thuật nào mà họ muốn và có khả năng. Sự liên hệ của nhiều ngành là tất yếu, ví dụ nghệ thuật và vật lý, sân khấu và hội họa... cho thấy đời sống nghệ thuật hôm nay đã thay đổi hoàn toàn, khả năng can thiệp của nó vào xã hội là cực mạnh và trực tiếp, dẫn đến những ngôn ngữ đại chúng.

Những bài viết nhỏ cho các triển lãm, những nghiên cứu quá dài, tôi không đưa vào tập sách này. Tập sách gồm bốn chủ đề: Suy nghĩ về nghệ thuật, Nghệ thuật ngày thường, Tản văn nhàn đàm, Nông thôn và kiến trúc. Mỗi lần viết tôi cố gắng tìm đến ý nghĩa thú vị của cuộc sống và vẻ đẹp của văn chương, để con đường mình đi được viễn vọng hơn.

Phan Cẩm Thượng - 2008