ĐOẠN TUYỆT là tấm gương phản chiếu một trạng thái khắt khe của cái xã hội hèn đớn dở cũ, dở mới hiện thời.

Cô Loan, vai chính trong truyện, là một cô gái mới. Nhiễm những tư tưởng cá nhân, tự do của Thái Tây, cô thốt nhiên vì lòng hy sinh quá nặng, tự dấn thân vào một gia đình nệ cổ. Rồi, ngày lại ngày, cô cảm thấy sự mới-cũ xung đột, cô đau đớn chịu đựng những điều tủi nhục, cô nhẫn nại phục tòng để mưu lấy một cuộc sống yên ổn - tôi không dám nói đến hạnh phúc - mà chỉ thấy một đời nô lệ trong nơi tối tăm tù hãm, là đời của một nàng dâu An Nam sống dưới chế độ đại gia đình.

Đời nô lệ ấy là đời chung của phụ nữ nước ta từ xưa lần hồi lĩnh thụ, mà, ác nghiệt thay, những người đã thoát ly ra được - tôi muốn nói những nàng dâu đã bước lên địa Vị làm mẹ chồng - lại đem người khác đày đọa vào cái đời mình đã sống, như muốn lấy nỗi khổ người ta đền vào nỗi khổ của mình cho cân. Cái vết xe cũ đã ngàn năm đưa họ vào một con đường chật hẹp, lầy lội, họ cứ nhắm mắt đưa nhau theo.

Là vì họ không có học. Bọn nho giả xưa kia, có học đấy, mà hầu hết còn đem thân thờ phụng những lễ nghi phức tạp, những tập tục vô nhân đạo, còn nói gì đến những người vô học. Tập quán đã làm thiên lương trí họ, khiến họ tưởng những hành vi bất nhân, tàn nhẫn của họ là sự phát biểu của nghĩa vụ. Cái chế độ đại gia đình đã rèn đúc nên những người như thế, cái chế độ đại gia đình đẹp đẽ, lộng lẫy của những người thủ cựu!

Đương lúc ta sống dưới chế độ ấy, nền học mới ở đâu lại đem gieo vào trí não ta những tư tưởng trái ngược với lý tưởng xưa. Sự xung đột của tư tưởng mới với hoàn cảnh cũ tự đó dấy lên rất mạnh. Cô Loan là một trong trăm ngàn người đã bị hy sinh cho sự xung đột ấy.

Nhưng sự hy sinh của cô không đến nỗi vô nghĩa. Trước những nỗi thống khổ, điều phẫn uất của cô với cái kết quả không thể không khốn nạn của đời cô làm dâu, ta cảm thấy rõ rệt sự ly dị của hai chế độ cũ và mới: giáo dục học vấn của ta đã khác xưa, tinh thần lý tưởng của ta đã thay đổi, thì ta nhẫn nhục đến bực nào mặc dầu, cũng không sao trở về với cái cũ được nữa.

Minh Khai trân trọng giới thiệu.